(Book Review)

تهيه و تدوين: دكتر حسن بشير

  نقد و معرفي علمي كتاب (مرور كتاب) (Book Review) تابع شيوه اي است كه مي توان اصول آن را به طور خلاصه به شرح ذيل ارائه داد. بديهي است عليرغم تاكيد بر اصول ذيل، مرور هر كتاب منعكس كننده قدرت مرورگر است كه مي تواند تابعي از شناخت و تسلط به موضوع كتاب، شيوه نگارش، دقت نگاه علمي به كتاب، روش ارزيابي، و چگونگي نقد و ارائه توصيه هاي لازم براي بهره برداري از كتاب يا لزوم توجه به تعديلات احتمالي آن باشد.

  1- تفاوت خلاصه كتاب با معرفي و نقد كتاب

  خلاصه كتاب نوعي برداشت عيني، كلي و احيانا جزئي درباره آنچه كه در يك كتاب آمده است، مي باشد. به عبارت ديگر خلاصه كتاب، ارزيابي محتوايي، يا كشف رابطه ميان محتوا در كتاب با ديدگاههاي نويسنده در كتابهاي ديگر وي، يا تبيين رابطه ميان محتواي كتاب با كتابهايي كه در همان موضوع نوشته شده است نمي باشد. به زبان ساده مي توان گفت كه خلاصه كتاب نوعي اسكن كردن مطالب كتاب است كه اين اسكن همراه با گزينش است. اين گزينش بر دو مبنا متكي است. اول: نقاط مهم محتوايي كه مي توان موضوع و محتواي كتاب را به شكل خلاصه تر منعكس كند. دوم: خلاصه كننده كه از ديدگاه وي چه چيزي در كتاب حائز اهميت است. البته جهت گيري در مورد اهميت مطالب كتاب گر چه تابعي از ديدگاه خلاصه كننده است ولي بايد همزمان تابع مطالبي باشد كه از ديدگاه نويسنده نيز به عنوان نقاط مهم محتوايي مطرح شده اند. به عبارت ديگر در اينجا بايد نوعي از هم پوشاني و تلاقي ميان نويسنده و خواننده بر نقاط مهم محتوايي كتاب وجود داشته باشد. در غير اين صورت خلاصه كتاب مفهومي نخواهد داشت و در صورتيكه بدون توجه به اين موارد انجام گيرد نوعي از كپي برداري از كتاب به شكل خلاصه تر، و حذف برخي از صفحات و نگه داشتن برخي از صفحات خواهد بود.

  2- نقد و معرفي كتاب با آنچه كه در بالا گفته شد از چندين بعد متفاوت مي باشد. در موارد ذيل ابعاد مزبور مورد تشريح قرار خواهند گرفت.

  3- نقد كتاب به معناي حركت نقادانه در سه جهت مي باشد. اول: آيا ايده مادر يا ايده هاي مادر و مهم مطرح شده در كتاب به چه اندازه با آنچه كه ديگران در اين زمينه مطرح كرده اند همخواني يا افتراق دارد. دوم: آيا ايده يا ايده هاي مادر و مهم مطرح شده در كتاب با آنچه كه نويسنده در گذشته دور يا نزديك در همين موضوع مطرح كرده است به چه اندازه همپوشاني، تفاوت، يا تمايز دارند. سوم: آيا ايده مادر يا ايده هاي مادر و مهم در كتاب با شيوه علمي و قابل قبول مطرح شده و از نظر روشي قابل پذيرش مي باشند يا خير؟ به عبارت ديگر تباين يا تطابق روش با نظريه به معناي مطابقت مباني نظري با روشهاي بكار گرفته براي تبيين، پذيرش يا رد مباني مزبور به چه ميزان مي باشد و آيا مي توان به آن شيوه علمي مورد قبول اطلاق كرد؟

  4- معرفي كتاب نيز در اينجا داراي مفهوم خاص خود مي باشد. معرفي با خلاصه كردن و نقد كتاب متفاوت است. معرفي كتاب ايجاد نوعي از شناخت درباره كتاب است كه شامل حوزه هاي ذيل مي باشد. اول: معرفي نويسنده و مروري بر مهمترين آثار و ديدگاه هاي وي. دوم: معرفي جايگاه و ارزش كتاب از نظر موضوعي و محتوايي ميان كتاب هاي مشابه. سوم: معرفي ايده هاي مادر و مهم كتاب. چهارم: معرفي موارد كلي كتاب مانند عنوان، قطع كتاب، تعداد صفحات، نوع جلد، ناشر، محل نشر، تعداد چاپ و غيره.

  5- بنابراين نقد و معرفي علمي يك كتاب (مرور كتاب) (Book Review) ايجاد نوعي از همخواني و هم پوشاني ميان خلاصه كردن، معرفي و نقد كتاب است. به عبارت ديگر ايجاد نوعي از توازن و تعادل ميان اين سه زمينه است كه بايد از نظر شيوه و حجم تابع روش و مقادير ذيل باشد.

  6- معرفي و نقد كتاب (مرور كتاب) معمولا نبايد كمتر از 1300 كلمه و بيش از 1500 كلمه باشد (تاكيد مي شود "معمولا"). در صورتيكه مجموعه اي از كتاب ها (حداكثر سه يا چهار كتاب همزمان) با موضوع مشترك مورد نقد و معرفي قرار مي گيرند، تعداد كلمات مي تواند ميان 1800 تا 2000 كلمه باشد.

  7- معرفي و نقد چندگانه كتاب (مرور همزمان چند اثر مرتبط) بايد داراي عنواني مشخص باشد.

  8- معرفي و نقد كتاب بايد شامل مجموعه اي از نقل قول هاي مستقيم و غير مستقيم با استفاده از شيوه منبع گذاري (حداقل آن ذكر شماره صفحه در مورد نقل قول مستقيم) باشد. بنابراين نمي توان در مرور كتاب تنها به نقل قول مستقيم يا غيرمستقيم اكتفا كرد بلكه بايد از هر دو شيوه استفاده كرد.

  9- بطور خلاصه حجم هر بخش تا اندازه زيادي بايد تابع مقادير ذيل باشد:

  · اطلاعاتي درباره­ي نويسنده­ي اثر (5 %): اطلاعاتي كلي درباره­ي نويسنده، ديدگاه­هاي علمي، فلسفي و احتمالاً سياسي و نام آثار ديگر وي.

  · خلاصه­اي عمومي از اثر (5 %): خلاصه­اي از موضوع بحث كتاب با همان نگاه معرفي و نقد با مطرح كردن ايده هاي مادر و مهم كتاب.

  · تز و ايده­ يا ايده هاي اصلي نويسنده­ي كتاب در اين اثر يا نتجه­گيري وي (35 %): نكته­ي اصلي و محوري كه مولّف قصد پرداختن به آن را داشته است.

  · ايده­ي مرورگر درباره­ي رويكرد و ايده­ي مولف (35 %) : موافقت يا مخالفت مرورگر با ايده­ي مولف و دلائل آن (نوعي از نقد محتوايي با توجه به محورهاي مطرح شده فوق الذكر)

  · تفاوت ايده هاي اصلي نويسنده با ايده هاي گذشته وي يا ديگران در همان موضوع. (10%)

  · ارائه موارد كلي كتاب و توصيه­ها (10%): طرح كليات كتاب مانند : عنوان، قطع كتاب، تعداد صفحات، نوع جلد، ناشر، محل نشر، تعداد چاپ و غيره. همچنين مروري بر نحوه ي ارائه كتابنامه، منابع، نمودارها يا تصاوير، انسجام اثر، روش شناسي، مستندات مناسب و اشاره كلي به نقاط ضعف و قوت با ارئه تصويه هاي لازم به عنوان مثال ضرورت بهره برداري از كتاب در حوزه هاي مختلف (مثلا درسي و غيره) مي تواند از توصيه هاي مفيد و قابل استفاده باشد.

  · عمر انتشار كتاب هايي كه نقد و معرفي مي شوند نبايد بيش از دو سال باشد. مناسبتر است كه مرور كتاب فقط شامل كتاب هاي جديدي باشد كه در هر سال منتشر مي شوند.

  · ذكر منابع و مآخذ به كار رفته در تهيه معرفي و نقد كتاب الزامي است.

  · ذكر نام، آدرس ايميل، رتبه يا پايه علمي و وابستگي دانشگاهي مرورگر ضروري است.

  · يك توصيه در اينجا مورد تاكيد قرار مي گيرد كه نقد و معرفي كتاب مناسبتر است در هر دو فرمت وورد (Word) و (Pdf) ارائه شود

گؤنده ر     بؤلوم لر: روش تحقيق