به گزارش آناج ، استانداري امروز آذربايجان شرقي و در كنارش فرمانداري و مجموعه بانك ملي مركزي ،همگي در اراضي بسيار وسيع مركز شهر كه قبلا عالي قاپو يا شمس العماره نام داشت ساخته شده اند. در كتاب آثارباستاني آذربايجان دراين مورد چنين آمده است:

در محل كنوني استانداري عمارت چهار طبقه زيبايي بود باكلاه فرنگي بلندي كه آن را شمس العماره مي گفتند. اين بنارا نجفقلي خان پسرمرتضي قلي خان دنبلي ساخته بود. درآن هنگام اين عمارت را (عالي قاپو) مي گفتند. در زمان عباس ميرزا نايب السلطنه مقر وليعهد فتحعلي شاه شد و نام آن به عالي قاپو مبدل گشت. هنگام وليعهدي ناصرالدين ميرزا به تقليد ازكاخ شمس العماره تهران نام شمس العماره گرفت. درزمان مظفرالدين شاه تعميرات كلي و اساسي درآن به عمل آمد و درپشت آن يعني قسمت شمال باغ عالي قاپو، عمارت حرمخانه احداث گرديد. درزمان اقتدار حكومت قاجار صحن و محيط باغ عالي قاپو در روزعاشورا محل عزاداري دسته جات قمه زن وسينه زن بود كه ازطرف وليعهد به دسته باشي ها، طاقه شال انعام مي دادند و مرحوم استاد فقيد ابوالحسن خان اقبال آذر در مراسم شبيه خواني ماه محرم دراين محوطه هنرنمايي بي نظيري ازخود نشان مي داد.

   پس از انقراض سلسله قاجار مجموعه شمس العماره مقر والي و استاندارآذربايجان شد. درسال1312 شمسي هنگام استانداري اديب السلطنه سميعي دراين كاخ آتش افتاد و قبه و قسمت فوقاني آن كه شاهكاري از هنرمعماري دوره زنديه و قاجاريه محسوب مي شد ازبين رفت. گويي اين آتش درجان مردم افتاده بود، فرداي آن روز ترانه و تصنيف حزن انگيز ساختند به اين مضمون:

الين ده  لاله گئتمه خياله                               اوت توتوب يانوب شمس العماره

ترجمه: در دستت لاله ،به فكرمرو ،آتش گرفته سوخته شمس العماره.

   اين تصنيف سال ها بر سر زبان عوام بود و به اديب السلطنه سميعي استاندار وقت تهمت مي زدند كه خود عمدا اين كار راكرده.

   عده اي از محققان عقيده دارند كه عالي قاپو اصفهان را از روي نقشه عمارت عالي قاپو تبريز ساختند، زيرا اين عمارت قبلا در زمان شاه عباس اول نيز وجود داشت.

   در سال1313 بقيه كاخ در اثرجريان سيل وحشتناك، قسمتي از عمارت مزبور خسارت فراوان ديد و بقيه و بخشي از اتاق هاي آن فرو ريخت و سرانجام باقي مانده عمارت و اتاق هاي آينه كاري شده و نقاشي شده در سال 1326 هنگام استانداري علي منصور به كلي تخريب و در جاي آن ساختمان جديد استانداري بنا شد كه درسال1333 شمسي عمليات ساختماني آن پايان يافت. در اين ايام تمام درختان بلند و كهنسال و بي نظير عالي قاپو نيز در هنگام تجديد بنا قطع گرديد. علي منصور نيز مانند اديب السلطنه سميعي به اتهام انهدام يك بناي زيباي تاريخي در بين مردم موردسرزنش و انتقاد قرار گرفت.

   بعد در بخش غربي عالي قاپو يا استانداري امروزي تشكيلات معظم بانك ملي ايران شعبه مركز تبريز احداث شد. درسال 1348نيزعمارت حرمخانه درشمال شرقي استانداري تخريب و عمارت امروزي فرمانداري بناشد.

   بايد ياداوري كرد كه چرا اين عمارت تاريخي باشكوه تبريز را عالي قاپو مي گفتند ؟

1- در زمان حكومت دودمان صفويه در رقابت با دولت عثماني كه مقرحكومت آن هارا (باب عالي) مي گفتند شاهان صفوي هم دستور دادند مقر و عمارت حكومتي خود درتبريز و سپس در اصفهان به نام ((عالي قاپو)) ناميده شود.

2- عده اي هم بر اين عقيده اندكه عالي قاپو در اصل (آلاقاپو) به معناي درب رنگي(درب قرمز) بوده ،زيرا (آلا) در تركي به معناي قرمز است.

منبع : شهر من تبريز  نوشته بهروز خاماچي

گؤنده ر     بؤلوم لر: آذربايجان