تحقيق را به صورت هاي مختلفي تقسيم كرده و انواع گوناگوني را براي آن در نظر گرفته اند. مهم ترين تقسيم بندي تحقيق , تقسيم آن به دو نوع بنيادي و كاربـردي است . تحقيق بنيادي به منظور ارائه نظريه هاي جديد علمي و گسترش عـلوم در زمينه هاي مختلف صورت مي پذيرد. اين نوع تحقيق با هدف پروراندن نـظـريـه هـاي عـلمي از طريق كشف اصول يا قواعد كلي صورت مي گيرد و به كـاربـرد ايـن يـافـتـه ها در صحنه عمل و واقعيت كمتر توجه مي شود. اين نوع تـحـقـيقات معمولا در موقعيت هاي آزمايشگاهي و اغلب بر روي حيوانات انجام مـي شـود. روان شـنـاسـان از جـمـلـه دانشمنداني هستند كه به انجام اين نوع تحقيقات بيشتر علاقمند هستند. تـحـقيقات كاربردي به منظور حل سريع مسائل و مشكلات و اتخاذ تدابير لازم انـجام مي شود. اين نوع تحقيق با استفاده ازيافته هاي تحقيقات بنيادي در صدد حل مشكلات گوناگون بر مي آيد. به عبارت ديگر, در تحقيق كاربردي , محقق يافته هاي تحقيق بنيادي را در صحنه عمل مي آزمايد, بنابراين , تحقيق كاربردي بر خلاف تحقيق بنيادي كه جنبه نظري دارد, بيشتر به سمت پديده هاي واقعي و مـسـايـل عـملي معطوف است و در شرايط غير آزمايشگاهي و در رويارويي با واقعيات سياسي آاجتماعي و... انجام مي شود. بـرخـي ديگر از صاحب نظران , در يك تقسيم بندي كلي , تحقيق را به دوگونه تـحـقـيق تكويني و تحقيق توسعه اي (تكاملي) تقسيم كرده اند. از اين ديدگاه , تحقيق تكويني به تحقيقي اطلاق مي شود كه در صدد يافتن علت تكوين و ايجاد يك پديده يا موضوع تحقيق است , ولي تحقيق توسعه اي يا تكاملي , تحقيقي است كه به دنبال فهم فرآيند و مسيري است كه يك موضوع يا پديده ازآغاز تولد خود تا كنون طي كرده است . اين نوع تحقيق بر آن است تا معلوم كند كه , پديده مورد نـظـر چـه مـسـيـري را پـشـت سرگذاشته و چرا چنين مسيري را طي كرده است. بـرخـي ديـگر عقيده دارند كه همه مطالعات تحقيقي به صورت يكي از اشكال سه گانه تحقيق تاريخي , تحقيق توصيفي و تحقيق تجربي يا مجموعه اي از آن ها خـواهـد بـود. از ايـن ديـدگـاه , تحقيق تاريخي , آنچه را كه وجود داشته است تـوصـيـف مـي كند, به عبارت ديگر اين نوع تحقيق شامل بررسي , ثبت , تجزيه و تـحـليل و تفسير رويدادهاي گذشته است تا به كمك آن , محقق ضمن شناخت گذشته , به شناخت وضع موجود و تا حدودي نيز به پيش بيني وضع آينده نايل شود. تـحـقيق توصيفي نيز از اين ديدگاه آنچه را كه هست توصيف مي كند. اين نوع تحقيق نيز شامل توصيف , ثبت و تجزيه و تحليل شرايط موجود است . در اين نوع تحقيق سعي مي شود تا روابط ميان عوامل (متغيرهاي) دست كاري نشده كشف شـود. درتـحـقيق تجربي نيز محقق در صدد مشخص كردن روابط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف است , با اين تفاوت كه درتحقيق تجربي امكان دست كـاري و كنترل عوامل و متغيرهاي دخيل در موضوع تحقيق يا پديده مورد نظر وجود دارد. دانـشـمـندان و صاحب نظران درس روش تحقيق , انواع زيادي از تحقيق را نام بـرده انـد كـه بررسي همه آن ها ممكن نيست , دريك جمع بندي مي توان به سه نـوع اصلي تحقيق اشاره كرد. به عبارت ديگر, تحقيق در علوم اجتماعي به طور عام و علوم سياسي به طور خاص به يكي از اشكال زير مي تواند وجود داشته باشد. 1) تحقيق اكتشافي 2) تحقيق توصيفي 3) تحقيق تبييني تحقيق اكتشافي: هـدف اصـلـي در تـحـقـيـق اكـتـشافي , شناخت وضعيتي است كه درباره آن آگـاهـي هـاي لازم وجـود ندارد, به عبارت ديگر, در اين نوع تحقيق , محقق به دنبال دستيابي به اطلاعاتي است كه با كمك آن ها مي تواند موضوع تحقيق را به خـوبـي بـشـنـاسـد. بنابر اين , بااين تعريف هر تحقيقي نيازمند انجام يك سري مـطـالـعـات اكـتـشـافـي اسـت يـعـنـي تحقيق اكتشافي زمينه اي است براي انجام تحقيقات مهم تر و گسترده تر. بـرخـي از صاحب نظران , تحقيق اكتشافي را تحقيق برآوردي نيز ناميده اند, به نـظـر آن هـا در اين نوع تحقيق , هيچ فرضيه اي پيشنهاد نمي شود و مورد آزمون قـرار نمي گيرد بلكه هدف آن تنها به دست دادن برآوردي از يك مساءله خاص است . تحقيق اكتشافي را نمي توان تحقيق به معناي حقيقي آن دانست , بلكه در عـوض نوعي مطالعه است كه باعث وسعت بخشيدن به ديدگاه ها و انديشه هاي محقق مي شود. بـنـا بـراين , وظيفه تحقيق اكتشافي نه رسيدگي كردن به فرضيه هاي تحقيق است و نه جمع آوري اطلاعات در مورد مساءله تحقيق , بلكه ايجاد زمينه مناسب بـراي درك بـهـتـر پـديـده هاي مختلف يا مساءله خاصي است كه محقق , فاقد اطـلاعـات كـافي درآن مورد است . تحقيق اكتشافي ممكن است به صورت هاي مـختلفي انجام شود مانند: خواندن متون و نوشته هاي مختلف ,مصاحبه با افراد, مشورت با اساتيد و صاحب نظران و... تحقيق توصيفي: تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است كه هدف از آن ها توصيف كردن پـديـده يـا پـديـده هاي مورد بررسي است . دراين نوع تحقيق , توصيف و معرفي پـديده مورد نظر از طريق بر شمردن ويژگي ها, ابعاد و حدود آن پديده صورت مـي پـذيرد. دراين نوع از تحقيق , محقق ممكن است در صدد شناسايي عوامل و مـتغيرهاي دخيل در يك پديده يا موضوع خاص برآيد ولي به بررسي روابط بين ايـن عـوامـل و تشخيص نوع آن ها نمي پردازد. به عبارت ديگر, هدف در تحقيق تـوصيفي , شناسايي وضع موجود است , نه قضاوت درباره آن يا بررسي نوع رواب ط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف . بـنـابـراين , در يك تحقيق توصيفي , محقق الزاما در پي كشف و توضيح روابط, همبستگي ها و نيز آزمودن فرضيه ها و پيش بيني حوادث و رويدادها نيست , بلكه توجه او بيشتر در جهت توصيف و گزارش نويسي از موقعيت ها و وقايع بر اساس اطـلاعاتي است كه بيشتر جنبه وصفي دارد, البته بايد دانست كه صاحب نظران در مـورد مفهوم دقيق تحقيق توصيفي اتفاق نظر ندارند وگاهي به تعريف اين نـوع از تـحـقـيـق تـا آن اندازه وسعت مي دهند كه شامل همه انواع تحقيق جز تحقيقات تاريخي و تجربي ,مي شود. در اينجا منظور از تحقيق توصيفي عـبـارت اسـت از: تـوصـيـف عـيـنـي , واقـعي و منظم خصوصيات يك پديده , يك موقعيت و يا يك موضوع . تحقيق تبييني: ايـن نوع تحقيق كه به آن تحقيق علمي نيز گفته مي شود, در صدد پيدا كردن روابـط عـلـت و معلولي بين متغيرهاي مختلف است .البته ناگفته نماند كه در عـلوم سياسي يا به طور كلي در علوم اجتماعي , بررسي روابط علي به گونه اي قـطعي مطرح نيست ـ يعني در علوم اجتماعي به طور مسامحه از روابط علت و مـعـلـولـي سـخـن بـه مـيـان مـي آيـد ـ زيـرا در مورد پديده هاي اجتماعي و سـيـاسـي نـمـي تـوان بـه رابطه علي دست يافت بلكه اين نوع روابط همواره با درصـدي از احـتـمـال بيان مي شود. اين امر از آنجا ناشي مي شودكه پديده هاي سـياسي و اجتماعي معمولا تحت تاءثير عوامل و متغيرهاي زيادي قرار دارند كه شـنـاسـايـي همه آن ها از عهده يك محقق علوم اجتماعي خارج است ,به عبارت ديـگـر, گـفته مي شود كه (اصل چند متغيري) بر پديده هاي اجتماعي حاكم اسـت. تـعـريفي كه از تحقيق ارائه شد در واقع تنها برازنده تحقيق تبييني است , زيرا تنها دراين نوع از تحقيق است كه مراحل كلي سه گانه سؤال , فرضيه و آزمون وجود دارد. بنابراين , هدف اصلي يك پژوهشگر علوم سياسي بايد كسب توانايي براي انجام يك تحقيق از نوع تبييني آن باشد . منبع: درآمدي بر روش تحقيق در علوم سياسي، نوشته اسماعيل جهانبين