پرويز يكاني زارع

1ـ ساوالان (ساو + آلان) به معني پيام گير و گيرندة پيام. نام كوهي است كه در آن پيام خداوندي بر زردشت نازل شده و از آن زمان اين كوه به ساوالان مشهور شده است. سبلان تحريف شدة ساوالان مي باشد.

2ـ قات = گات به معني فصل، بخش

3ـ زه ره توشته ره = زردشت، به معني رهبر ايل زه ره

4ـ أرشاك = اشكان، به معني پهلوان و قهرمان و سردار بلندبالا (أرشاخ)

5ـ هاميتان، هاميدان = همدان، به معني از تمامي ايل ها و طايفه ها

6ـ خه له ج يا قه له چ، در اصل قال آج يا قال آچ بوده است. نام قومي ترك زبان است و نسبت آنان به سومئرها و باحتمال زياد ايلامهاي ترك تبار و التصاقي زبان مي رسد. و چون محيط زيست آنان در برهه اي از زمان خوزستان كنوني و سواحل شمالي درياي جنوبي آن بوده، از اينرو نام خود را به درياي جنوبي سرزمين خود دارند و اين نام به مرور زمان تبديل به خليج شده و بعدها به سبب سكونت اقوام فارس زبان بنام خليج فارس مشهور شده است.

7ـ چومور، چامير به معني گل، به سبب استفاده وسيع قوم ترك تبار و التصاقي زبان (سومر) از گل براي ساختن الواح گلي، آن قوم بنام چومور خوانده شده و در اثر كثرت استعمال و لهجه به لهجه شدن سرانجام به »سومئر« مشهور شدند. مانند چومور كند يا چامير كند كه به سحر كند و در نهايت سمرقند تبديل شده است.

8ـ تومروس = تبريز، هنوز هم در مناطق قره داغ، ارسباران، اهر به تبريز تومروس مي گويند.

9ـ چالئيش = چالش (سعي و كوشش)

10ـ آناهيت = آناهيد، به معني مادر قوم هيت

11ـ بيلگه ميش = گيلگميش، به معني دانندة همه چيز، صيغه مبالغه است و مفهوم اسم مفعول را مي رساند.

12ـ گئن أرأل = ژنرال، جنرال، به معني قهرمان و فرمانده بخشنده و گشاده دست.

13ـ ته پير = دبير، به معني كاتب و نويسنده در بين سومئريان به نويسندة الواح سومئري كه ميخ ها را روي لوحهاي گِلي فشار مي داده است، ته پير گفته مي شده است.

14ـ ته پيريستان = طبرستان (مازندران كنوني). اين سرزمين محل زندگي طايفة ته پير بود و آنان شاخه اي از تركان ماد بوده اند و نام طايفة خود را به سرزمين محل سكونت خود داده بودند. افراد اين طايفه در نوشتن خط ميخي مهارت كافي داشتند.

15ـ يونان و يونانلار = يونان و يونانيان. تركان به اين مردم كه در تراشيدن سنگها و ساختن مجسمه هاي سنگي استاد بودند، يونانلار (تراشنده ها) و سرزمينشان را يونانيستان مي گفته اند.

16ـ آهئواراميزدا، آهوراميزدا = اهورامزدا

17ـ آويسته ك = ائوايسته ك = آويستاك = آويستا = اوستا، به معني دوست داشتن و محبت ورزيدن به ايل و طايفه و قبيله و حفظ ارتباط و علاقه با اهل و عيال.

18ـ دئته، دئينه، دئيين = دين، علاقمندان دين زردشتي براي اينكه كتاب آويستا (اوستا) زياد خوانده شود، خطاب به خواننده اوستان مي گفتند دئنه، دئيين يعني بگو، بخوان، باز هم بخوان و به مرور همين كلمات به فرم دين تلفظ شد و مفهوم دين و آئين را بخود گرفت. لازم به قئيد است كه زردشت و پيروانش خيلي پيش از آمدن ارياها به ايران (نزديك به نهصد سال پيش از آمدن آريائي ها به ايران كنوني) در آزربايجان ميزيسته اند (زردشت متولد1768 ق.م، بوده است)

19ـ آكباتان = اكباتان، به معني غرب و محل غروب خورشيد. در زبان تركي باستان آك به مفهوم خورشيد بوده است.

20ـ دوپ، توپ = توپ، در زبان تركي سومئري به واحدي از نوشتار يعني به هر لوح يك دوپ گفته مي شود و در تركي آزربايجان امروزي به واحد صدمتري از پارچه و قماش توپ مي گوئيم و در فارسي توپ گفته مي شود.

21ـ خوْز ايسته ين، خوْز ايستييان = خوزستان: در زبان تركي خوْز، خوْزي، خوْزئين به معني آقا، ارباب، فرمان دهنده، متحبّر و فرد اول در امور مي باشد. ايلامهاي ترك تبار، خود را خوْزي و سرزمينشان را خوْزيستان مي گفته اند.

22ـ وره مين، بيره مين = ورامين: يعني هزار به يك. در اين محل به سبب قابليت خاكش، هر كشاورز، هر چه كشت مي كرد، هزار برابر محصول برمي داشت.

23ـ داهاماد، داهامات (خيلي زيبا و زيباترين) = داماد: كلمة »ماد = مات« در فرهنگ تركي، معاني و مفاهيم، پيشرو و پيشگام، هماهنگي و سازگاري، لياقت و شايستگي، ريشه، زيبائي و نوبت را دارا مي باشد. در جنس نر بصورت »ماد = مات«، در جنس مؤنث به صورت »ماتان« (ريشة مثل »ماميلي ماتان« و در واقع »مه مه لي ماتان« در زبان تركي امروزيمان از اينجاست) و بدون جنسيت »متين« كاربرد دارد. مثل واژه هاي تركي »به ي« (كورأكن) و »بايان« (گلين).

24ـ ماتان = متين: توضيح در مطلب شماره23 آمد. اين كلمه كه بنظر واژة عربي يا فارسي مي باشد، اصلاً يك واژة تركي است و هزاران سال پيش، در دورة حاكميت سومئريان از زبان تركي سومئري وارد زبانهاي سامي بويژه اعراب شده است، و كلمات مامان، مادام، ماتاد، مادر و... را از همين كلمة »ماتان« بوجود آورده است.در اصل، در زبان تركي هر كسي كه جمال خيلي زيبا و يا كردار و پندار و گفتار خيلي زيبائي داشته، ماتان گفته مي شده است.

25ـ ايره ن = ايران: در زبان تركي به قبايلي كه ييلاق و قيشلاق مي كرده اند »ايره ن« گفته مي شد. از طرف قبايل ترك نه تنها به جنوب و جنوب شرقي ايران كنوني گفته مي شد، بلكه در زبان تركي به آنهائي كه برعكس ييلاق و قيشلاق نمي كردند »توران« گفته مي شد، و واژة توران از طرف تركان به قسمتهاي مركزي، شمالي، غرب ايران كنوني اطلاق مي شد. بنابراين هر دو كلمة ايران و توران ريشه تركي دارند. ايران از مصدر تركي »ايرمك« (آمدن، رسيدن، رسيده و در حال رسيدن) و توران از مصدر تورماق (دورماق = ايستادن، روي پا ايستادن، ساكت بودن، بردبار و شكست ناپذير بودن،زوال ناپذير بودن) مي باشد.

26ـ ائيرينيم وئجه = ايران وئج: باين تركيب در كتاب  اوستا، اشاره شده است، كه به ادعاي قوم آريائي به مسكن و خاك آرياها تعبير مي شود. در حاليكه هر دو واژة (ائيرينيم + وئجه) كلمات ‌اصيل ‌تركي ‌هستند. كلمة ‌ائيرينيم ‌از مصدر »ائيرمك« كه شخص‌اول متكلم‌الوحده است‌درتركي آويستايي (اوستايي) به معني جستجو، بررسي، تحقيق و تدقيق، راه نشان دادن و راهنمائي است. كلمة »وئجه« نيز به معني حق و حقيقت، لياقت، قابليت، مفيد، بدرد بخور، و از نظر علمي اسم جنس است.

عشق اهلي گره ك ده هرده مجنون اوْلا، يوْخسا / عشق اولماسا، جانا، نئجه گلسه »وئجه« گلمز

حالا كجاي اين كلمات ائرينيم وئجه يا بقول آريائيها ايران وئج، معنا و مفهوم سرزمين و خاك آريائيان را مي دهد، معلوم نيست! دربارة كلمة ايران پيشتر صحبت شد و دربارة كلمة »وئج« و »وئجه«، خوانندگان محترم بد نيست بدانند كه حتي در زبان تركي امروزي به چيزها واجناس مفيد و بدرد دنجوري كه خانواده عروس بعنوان كمك به جهازيّه از خانوادة داماد مطالبه مي كند، »دنج« يا »وئژ« گفته مي شود.

27ـ قان اؤن = قانون: اين واژه برخلاف تصور عموم عربي و يا اقتباس شده از واژة كانون نيست و بدين جهت هم در قرآن به آن اشاره نشده است. اصل و ريشه اين كلمه كاملاً تركي است. »قان اؤن« يعني اول بفهم بعد خواستهاي مقرر و تصويب شده را مطرح كن. همين كلمه در اثر كثرت استعمال و مرور زمان به شكل قانون درآمده است زيرا قانون در زبان هاي سامي به معناي ماه است.

28ـ پئسمان، پئشمان = پشيمان: لازم به قيد است كه تبديل حرف »س« به »ش« در زبان معمول و رايج است. پئس (پست، بد) + مان (پسوند است) به معني بدحال، ناراحت، پشيمان.

29ـ ته پمه = تپه: ته پ (انبوه، فشرده) + مه (از پسوندها). بنابراين ته پمه = تپه، به معني رويهم فشرده شده است.

30ـ هاولي، هوْولي، خاولي = حوله: هاو = خاف = خاو = هوْو (پُرز، پود) + لي (پسوند دارندگي) يعني پارچة پرزدار.

31ـ بوْش قاب = بشقاب: بوْش (خالي) + قاب (ظرف) يعني ظرف خالي، ظرف بدون سرپوش.

32ـ قاشيق = قاشق: قاش (ابرو) + ايق (از پسوندها) يعني شبيه ابرو.

33ـ آي له = هاله: آي (ماه) + له يا ايله (از پسوندهاي معيت به معني با، همراه) بنابراين آي له (آي ايله) يا هاله يعني آنچه با ماه است و در اطراف ماه قرار مي گيرد.

34ـ اَرآز، اَرآس، آراز، آراس = ارس: اَر (دليرمرد) + آز يا آس (نام طايفه اي قديمي از تركان كه كلمة آسيا و آزربايجان نيز برگرفته از نام اين قوم ترك تبار است.

بنابراين آراز يا آراس (ارس) يعني مردي كه از طايفة آس يا آز باشد. چون اين قوم در اطراف رودخانه آراز زندگي مي كردند، نام خود را به اين رود داده اند و به مرور زمان و كثرت استعمال به ارس تبديل شده است.

35ـ اينام، اينانج = ايمان: اينام (باور) و اينائج (اعتقاد). كلمات اينان و اينانماق نيز از همين كلمات هستند.

36ـ باغئيش، باخئيش، باغيشلاماق = بخشش: همه از ريشة باخماق، به معني نگاه و توجه كردن و بخشيدن است.

37ـ تيك (بدوز)، تيكن (دوزنده)، تيكان (خار و دوزنده) = تيغ: كه با كلمات تيك، تيكمك، تيكان، تيكن و... هم خانواده است و از يك ريشه مي باشند.

گؤنده ر     بؤلوم لر: آذري