سالهاست كه تركها از سماع به عنوان يك رقص عرفاني و جاذب توريست استفاده مي‌كنند آمار نشان مي‌دهد كه در اين كار موفق هم بوده‌اند در گوشه گوشه شهر استانبول مي‌توان بليطهاي رقص سماع را يافت علاقمندان بسياري براي چرخ زدن صوفي ها پول خرج ميكنند البته هدف آن هر چه باشد روي اقتصاد اين كشور اثر مطلوب داشته و نمي‌توان آنرا رد كرد به هر حال تماشاي اين چرخ زدن‌ها با لباس سفيد و احترام به پيامبر مسلمين در مقابل موسيقي مبتذل بارها و دسكوهاي غربي ارزشمند است

اما حقيقت سماع چيست ؟ شيخ شهيد سهروردي از عارفان نامي ايران در يكي از مقالات فارسي كه به زبان رمز ادبي نگاشته رموز و اصل اين چرخ زدن‌ها را بيان ميكند:

شيخ را گفتم ؛ رقص كردن به چه آيد ؟

گفت ؛ به اين كه جان قصد بالا كند همچون مرغي كه خواهد خود را از قفس تن بدر اندازد قفس تن مانع آيد ،مرغ جان قوت كند و قفس تن را از جاي برانگيزاند

ميگوئيم چرخ و نه رقص تا حقيقت آنرا حفظ كنيم، شيخ مي‌گويد وقتي صوفيان اميدوار به لقاي پروردگار دور هم جمع ميشدند يكي از آن‌ها شروع به دميدن در ني مينمود، نداي ني كه همان مظهر جدايي و صداي درون است و به قول مولانا صداي روح اندرون انسان كه حكايت جاودانه جداييش را از ملكوت ميگدازد ،همه صوفيان را مغموم و به ياد آن مقصد نهايي مي‌اندازد و به ياد جدايي از يار و به ياد سرزمين موعود،دمنده ني ابتدا با ضرب آهنگ آرام و بسيار محزون در ني ميدمد بطوريكه حاضران در غمي شگرف فرو مي‌روند در اين ميان روح انسان كه به مانند مرغي در اندرون تن اسير است ،قصد خروج از قفس و فرار به سوي عالم بالا دارد ،دمنده ضرب آهنگ صداي ني را بيشتر ميكند و در اين ميان طبل نوازي به آن عمق مي‌دهد به مانند ضرباتي كه بر قفس وارد ميكند.

روح بيتاب شده چونان مرغي بر ديوار قفس ميكوبد تا مگر مفرري بيابد تا مگر قفس واژگون كند و در اثر اين ضربات چرخش موزوني شكل مي‌گيرد كه به آن سماع گويند يا بهتر است بگوئيم چرخ سماع.

بعد از مولانا و توسط فرزند او سماع شكل و موضوعيت اصلي خود را از دست داد و تبديل به يك سلسله سنت‌ها ورسم هاي ساختگي شد ،در واقع در هيچ يك از تذكره ها نوشته نشده كه مولوي عمداً روز يا مجلسي را به سماع اختصاص دهد كه به قول ابوسعيد سماع آن است كه درويش را يابد نه درويش سماع را ،يعني عمدي نبايد در آن باشدكه بگوييم اي دوستان بياييد امروز سماع كنيم صوفيان قديم انرا امري آسماني مي‌دانستند كه هر كسي را حادث نمي‌شود اما در طي ساليان بمانند همه لوازم زندگيمان كه بسوي تجارت پيش رفته سماع هم جنبه تجاري خود را يافته:لباس سماع – سنتهاي سلام و صلوات و چرخ زدنهاي منظم، دست راست به سمت بالا به معني درخواست و دست چپ پايين به معني فرار از شر و سري كه متمايل به دست راست است و..البته كه اين حقيقت سماع نبوده و نيست ،كار به جايي رسيد كه حتي تعدادي از صوفيان لب به اعتراض گشودند و به ابزار كردن سماع اعتراض كردند و از ميان هزار فرقه آنان فرقه دگر برخواست به نام باطنيان كه رأي جديد دادند كه سماع از دل است و نه به ظاهر و آنچه خارج دل باشد باطل

شگفت آنكه پيدايش ابتدايي آنرا به نبي اكرم نسبت مي دهند كه چون به هنگام برخواستن از منبر وحي بشارت رسيد از شوق چرخ زد! ؛از لحاظ تاريخي و به قولي سماع به صورت رسمي و زماني كه در سال 245 هجري كه ذالنون مصري از زندان متوكل آزاد گرديد ، صوفيان در جامع بغداد به دور او گرد آمده و درباره سماع از او اجازه گرفتند قوال شعري خواند و ذوالنون مصري هم ابراز شادي و كرد و در سال 253 كه نخستين حلقه سماع را علي نتوخي يكي از ياران سري سقطي ( متوفي 253 ) در بغداد به پا كرد و از اين زمان به بعد مجالس سماع شكل به خود گرفته ، تشكيل حلقه سماع مرسوم گرديده گروهي به نظاره آن پرداختند ، جاذبه موسيقي همراه يك سلسله سخنان عرفاني و محرك ، افراد پرشور و حساس را به نوعي روحانيت و معنويت دعوت مي كرد و عده اي از اشخاص متفرقه نيز همراه صوفيان به سماع مي پرداختند .

قطعا هيچ اطلاع دقيقي از صحت وسقم اين مطالب وجود ندارد اما آنچه مسلم است شكل امروزي سماع 60 سال بعد از وفات مولوي شكل گرفته و نسبت دادن آن به آغاز آفرينش ، پيامبران يا عارفان نامي چون ابو سعيد ابوالخير يا ابن سينا يا شمس تبريزي صحيح نيست . البته اين موضوع را نبايستي با حقيقت وجد و شوق خلط نمود كه اين از صفات انسان و عرفان است و ارتباطي با مجالس عمدي سماع ندارد.

القصه البته كه مراد از سماع هر چه باشد امروز هزاران نفر را به قونيه مي‌كشد تا چرخ منظم صوفي نمايان را تماشا كنند خوشا آناني كه به تماشاي جان ميروند و نه تماشاي آن ،در پايان به آن جمله شيخ شهيد بسنده كنيم: رهرو تويي و راه تويي ،منزل تو هشدار كه راه خود به خود گم نكني

گؤنده ر     بؤلوم لر: تركيه